Марий локаль: молан кӱлеш да мо дене тудым кочкыт?

Марий локаль линукслан – пеш кӱлешан. Тушто марий тылзе-влакын кӱчык да кужу лумыштым, арнясе кече-влакым, теҥге ден датын сыныштым уло. Локаль интернационализаций ден локализаций проектын ужашыже улеш. Локальым Линуксыште шындыме деч вара дате ден жапым ончыктышо тыглай ӱзгар-влак тудым марла да марий сын дене ончыкташ тӱҥалыт.

Тиде сӱретыште те марий локаль кучылтмашым ужын кертыда. Тыште те Gnome паша ӱстел йырге программе погышто почылтшо кечышотым ужыда.

Ӱлныжо консольышто улшо date кӱштышын лектышыжым ужын кертыда. Тиде кӱштышым параметр деч посна колтен ончаш гын, ойырен налме раш локаль дене келшышын ондакысе дате ден жапым ончалаш лиеш.  

А ынде кузе тиде локальым компучырыш шындыме нерген. Эн ончыч тергаш кӱлеш: тиде локаль тендан компучырыште уло але уке.

/usr/share/i18n/locales/ каталогыште mhr_RU лӱман файл лийшаш. Уке гын, тиде файлым лач тышеч копийлаш лиеш.

Умбакыжым тыгай кӱштышым ыштыза: 

localedef -f UTF-8 -i /usr/share/i18n/locales/mhr_RU -u UTF-8 mhr_RU.UTF8

 

Ондак тиде локаль тендан лийын гын, кӱшно ончыктымо кӱштышым ышташ огеш кӱл.

Варажым инструкций ойыртемалтеш. Gentoo системе шога гын, тыге ыштыман:

/etc/locale.gen файлышке mhr_RU.UTF-8 UTF-8 корным ешарена.

Ынде вес кӱштышым ыштена:

locale-gen

/etc/env.d/02locale файлыште тыгай корно-влакым возена:

LANG="mhr_RU.utf8"
LC_CTYPE="mhr_RU.UTF-8"
LC_NUMERIC="mhr_RU.UTF-8"
LC_TIME="mhr_RU.UTF-8"
LC_COLLATE="mhr_RU.UTF-8"
LC_MONETARY="mhr_RU.UTF-8"
LC_MESSAGES="mhr_RU.UTF-8"
LC_PAPER="mhr_RU.UTF-8"
LC_NAME="mhr_RU.UTF-8"
LC_ADDRESS="mhr_RU.UTF-8"
LC_TELEPHONE="mhr_RU.UTF-8"
LC_MEASERMENT="mhr_RU.UTF-8"
LC_IDENTIFICATION="mhr_RU.UTF-8"

Кызыт компучырым йӧрыктен чӱктена да лектышыжым ончалына.

Адакшым локальын шындалтмыжым компучыр йӧрыктымо деч поснат ончалнет гын, теве мом ыштыман:

env-update && source /etc/profile

Ындыжым date кӱштышым тергаш лиеш. Тудо датым марла ончыктышаш. Но тендан йӱкпале-влак огыт палдаралт гын, консольын шрифтшым вашталтыман: /etc/conf.d/consolefont файлыште CONSOLEFONT=”UniCyrExt_8x16” параметрым ончыктена.  

Ubuntu дистрибутивыште весым ыштена:

/etc/environment файлым почмеке возена (тыгай файл уке гын, уым ыштена):

LC_LANG="ru_RU.UTF-8"
LC_CTYPE="mhr_RU.UTF-8"
LC_NUMERIC="mhr_RU.UTF-8"
LC_TIME="mhr_RU.UTF-8"
LC_COLLATE="mhr_RU.UTF-8"
LC_MONETARY="mhr_RU.UTF-8"
LC_MESSAGES="ru_RU.UTF-8"
LC_PAPER="mhr_RU.UTF-8"
LC_NAME="mhr_RU.UTF-8"
LC_ADDRESS="mhr_RU.UTF-8"
LC_TELEPHONE="mhr_RU.UTF-8"
LC_MEASUREMENT="mhr_RU.UTF-8"
LC_IDENTIFICATION="mhr_RU.UTF-8"

LC_LANG да LC_MESSAGES параметр-влакыште ru_RU.UTF-8 семын возена. Тидыже тендан паша ӱстел йырге программын тӱжвал сынжым вашталтде (рушла) кодшо манын ышталтеш. Уке гын, тудо аҥгличан йылме сыным налеш, молан манаш гын эше марий йылме дене тудо уке.

Системым уэш колтена да ракатланена.

---
Паша ӱстел йырге программе погыш (desktop environment software) рушла - среда рабочего стола, графическая оболочка;
Кӱштыш - команда.

Кузе мый туныктышем-влакым марий йылмылан туныктенам

Фотосӱретыште мыйын дипломем. Тиде официал кагазыште кок марий мутым кучылтмо - "Палыме чурий". Ынде тиде кок мутым мыйын кафедрыште чыла туныктышо палат.

Пашаже нылымше курс, кокымшо семестырыште тӱҥалын, тиде жапыште мемнан кокымшо тунемме-шымлыме паша ыле. Тунам пашалан тыгай лӱмым пуенам. СТШП*-ен вуйлатыше - самырык туныктышо, тыгай пашан лӱмлан тореш лийын огыл. Туге гынат кафедрын вуйлатышеже тыге каласен: "Кызыт тиде пашалан тыгай лӱмым пуен кертыда, а вара дипломлан вашталтыза". Тиде годым тудо ГОСТ-влак гыч ик-мыняр ужашыш эҥертен. "Кузе тыге?" - йодынам. - "Йырваш ончалза! Википедийлан негызым пыштыме Вики-технологийын лӱмжӧ гавайын йылме гыч толын. Ик эн чучкыдын шындыме дистрибутивын лӱмжӧ Ubuntu - зулу йылме гыч лектеш. А тыште марла возаш огеш лий."

Жап эртен, ме вара диплом пашалан технический заданийым возына. Тушто мый лӱмым вашталтыде кодышым. Кафедрын вуйлатышыже возен: "лӱм ок келше" да моло йонылышым ончыктен. Мый тиде чыла йонылышым тӧрлатышым, лӱмым адак вашталтыде кодышым да лаштыкым ямдылышым. Лаштыкыште ГОСТ гыч ужашым возенам, марий йылмым кучалташ нимогай чаракым ужын омыл. Тыгай увер дене тудын деке мийшым.

Мый шонышым, тудын дене ӱчашаш тӱҥална манын, да мый тудын йоҥылыш улмыжым шыжтарем. Но чыла вес семын лийын: Тудо тыге каласыш: кагазым ӱстел ӱмбаке пыште, кызыт каяш кӱлеш, вес гана ончалам." Вес гана толмеке кагазыште кидпале шындыме лие. Але вуйлатыше шке умылен, але Куго Юмо ушыжым пуртен, но тудо кидпалым шынден, нимоат ойлен огыл.

Икмыняр жап гыч мый шыжаш тӱҥалынам: марий йылмым палыдыме-влак мутпералтышым* йоҥылыш шындат, сандене эртыше студент конференций годым, кушто мый "Палыме Чурий" проектым ончыктынам, презентацийын тӱҥ лаштыкыште мутпералтышым кушко шындалтмым посна ойырен ончыктынам. Тугак кажне лаштыкыште ӱлно марий лӱмым чын мутпералтыш дене возышым. Тиде конференцийыште жюриште кафедрын вуйлатышыже шинчен. Жюри мыйын пашам палымден да мый кокымшо верым нальым.

Тиде пашан мучашыже - дипломым аралымаш. Мый лектынам, комиссийын да кафедрын вуйлатышыже дипломемын лӱмжын лудын, марий лӱмым чын ойлен да нимогай йоҥылышым ыштен огыл. Мый каласкалышым да диплом лӱмым кусарышым. Мучаште ик туныктыше мый дечем эше ик гана йодо:
- Кузе дипломын лӱмда кусаралтеш?
- Марий йылме гыч "Палыме Чурий" "знакомое лицо" семын кусаралтеш - Манам.
- А молан марий йылмым ойырен улыда? - Тудо йодеш.
Мый икмыняр жап кузе вашышташ шонышым, но тиде годым кафедрын вуйлатышыже тудлан йышт умылтарыш: "Тудо шкеже Марий Эл гыч, а тушто тудо кумдан палыме еҥ". Тиден деч вара тудо шып лийын.

Тыге айдеме, кудо ончыч марий лӱмым пагален огыл, тунемын, чын каласымашым пален налын да тугак вес туныктышым тӧрлатен. Марий Элыште ом иле гынат, мыйын официал кагазыште тиде кок марий мут кучалтеш.

---
СТШП - студентын тунемме-шымлыме паша. Рушла - научно-исследовательская работа студента.
Мутпералтыш - ударение.